Blog en nieuws

< Terug

 

Door: Iris de Ronde

 

Van “Water en Bodem sturend” naar Natuurinclusief handelen!

 

Ineens staat mijn LinkedIn profiel vol met berichten over de kamerbrief “Water en Bodem sturend”. Blijkbaar iets dat in mijn netwerk belangrijk is, dus ik neem me voor het te zullen lezen. Mijn eerste indruk is, zonder de inhoud te hebben gelezen, dat het goed klinkt! Het sluit goed aan bij de Alliantiebenadering en de Gidsmodellen waar bodem en water ook als ingang wordt gebruikt en waar ik afgelopen jaar met Vincent Grond, Gilbert Maas, Tom Schippers en Rense aan gewerkt heb.

 

“Water en Bodem sturend”

“We redden niet met verhogen en verbreden van dijken en water wordt schaars” hoor ik Jannemarie de Jonge zeggen op het Landschapssymposium ‘Veranderend landschap’, waarin ze sprak over de ruimtelijke uitdagingen van Nederland en de toekomstige inrichting van ons landschap. Thuisgekomen heb ik uit nieuwsgierigheid de kamerbrief er toch maar eens bijgepakt. Om “Water en Bodem sturend” vorm te geven wordt een aantal uitgangspunten gehanteerd: voldoende ruimte reserveren voor waterveiligheid, zorgen voor voldoende zoet water, strategische grondwatervoorraden beschermen, ruimtelijke adaptatie, meerlaagsveiligheid en transitie van het landelijk gebied. Water en bodem worden leidend bij ruimtelijke keuzes. De integrale aanpak in de leefomgeving wordt benadrukt en ook wordt gezien dat water- en bodemopgaven niet op zichzelf staan, maar met elkaar samenhangen, evenals met andere opgaven in de leefomgeving. Zo kunnen doelen voor klimaatadaptatie, waterkwaliteit en bodem niet los gezien worden van verstedelijking, woningbouw, landbouw en energievoorziening. Er liggen ook kansen voor vernieuwende of andersoortige vormen van landgebruik, bijvoorbeeld op het gebied van recreatie, energie, natuurinclusieve bedrijven of klimaatadaptieve bebouwing. Een klimaatadaptieve wijze van bouwen leidt bovendien tot een verhoging van de kwaliteit van de leefomgeving. Op deze wijze kan de ruimtelijke kwaliteit van gebieden versterkt worden.

 

Kampioen biodiversiteitsverlies

Allemaal geen verkeerde zaken, maar ik mis iets heel belangrijks. Zoals Koos Biesmeijer op hetzelfde landschapssymposium al zei, Nederland is kampioen biodiversiteitsverlies. Het lijkt mij een gemiste kans als je een integrale aanpak van de leefomgeving nastreeft niet ook direct biodiversiteit in de afweging betrekt. Het is niet zo dat biodiversiteit niet genoemd wordt in de kamerbrief. In de 32 pagina’s komt biodiversiteit 9 keer voor. Ter vergelijking: klimaat wordt 65 keer genoemd, bodem 214 keer en water 538 keer. Door biodiversiteit niet integraal aan de voorkant te betrekken, dus niet mee te nemen bij ruimtelijke keuzes, lopen we weer achter de feiten aan. Als biodiversiteit niet direct, vanaf het begin wordt meegenomen in de planvorming, dan wordt mogelijk biodiversiteitsverlies of winst ook niet meegewogen in de besluitvorming. Biodiversiteit blijft dan altijd het toevallige resultaat van ons handelen, en bewuste invloed worden op het uiteindelijke (biodiversiteits)resultaat is dan vrijwel onmogelijk. En dat terwijl biodiversiteit een uiterst belangrijk onderdeel is van de kwaliteit van de leefomgeving: daar moeten we als kampioen biodiversiteitsverlies juist heel bewust mee omgaan!

 

Gidsmodel Dekzand

Kom ik weer even terug op het project waar ik, samen met Rense, afgelopen jaar een beetje aan gewerkt hebt en dat eigenlijk alles te maken heeft met het bovenstaande. In de Alliantiebenadering, een methode voor strategische ruimtelijke planprocessen die het systeemdenken als uitgangspunt neemt en interdisciplinaire samenwerking stimuleert, hebben we gewerkt aan het Gidsmodel Dekzand. Een gidsmodel is een tool die gebruikt kan worden in de ruimtelijke planvorming dat hierbij beelden en suggesties geeft. Het Gidsmodel Dekzand omvat niet alleen een schets van de bodem en de ondergrond, maar ook van te verwachten ontwikkelingen in de biodiversiteit. In dit geval is dit meegenomen door vegetatiecomplexen te koppelen aan bodem en water, afgestemd op de dynamiek en de menselijke druk op het landschap. Daarvoor onderscheiden we drie fases: in de hechtingsfase is het gebruik van het landschap afgestemd op het natuurlijke systeem (zeg grofweg de periode voor 1900), in de aanhechtingsfase zie je al een gedeeltelijke loskoppeling van het gebruik en het natuurlijke systeem (tussen 1900 en 1950) en in de onthechte fase is er een volledige loskoppeling (steeds toenemend na 1950). Het is denk ik een open deur om te zeggen dat we voor veel van onze maatschappelijke opgaven, of het nu biodiversiteit, klimaat, veiligheid of gezondheid betreft, veel meer terug moeten naar een landschap gekoppeld aan het natuurlijke systeem. Terug naar 1850 gaat niet, dat zal iedereen beseffen, dus terug naar de aanhechtingsfase is geen optie. Maar welke mogelijkheden zijn er dan wel? Hoe vervlechten we ons gebruik van het landschap weer met het natuurlijke systeem? Tenslotte is ons landschap zowel de bron als het resultaat van ons handelen, zoals Jannemarie het zo mooi verwoordde. En wat zijn dan de mogelijkheden en denkrichtingen als we het hebben over versterking van de biodiversiteit?

 

Natuurinclusief handelen

“Water en Bodem sturend” is een grote stap voorwaarts, maar het betekent niet meteen dat de biodiversiteit altijd meeprofiteert, ook niet als we het beheer op orde hebben. Dorpsuitbreiding in (potentieel) waardevolle natuur is bijvoorbeeld nog steeds mogelijk ook als water en bodem sturend zijn. Daarom moet niet alleen in het beheer rekening gehouden worden met de natuur, maar zal biodiversiteit al in de planvormingsfase en de inrichting meegenomen moeten worden. Natuurinclusief handelen begint in de allereerste fase! In de gidsmodellen zijn niet alleen water en bodem sturend, maar wordt van meet af aan geschetst wat de mogelijke ontwikkelingen zijn in de vegetatie. Niet om natuur te maken, maar om in de planning de mogelijkheden al duidelijk te hebben. Alleen dan kan de uitgangssituatie zo vormgegeven worden dat het optimaal bijdraagt aan het herstel van biodiversiteit. Dan wordt biodiversiteit niet alleen maar het toevallige resultaat van ons handelen, maar wordt ons handelen daadwerkelijk natuurinclusief!